Dr. Ahmed Raisoni
Revolucionet arabe kanë bërë, që kjo dosje të rihapet sërish. Trendi i përgjithshëm mes shkollave juridike islame nuk e sheh si krim.
Gjatë dekadës së kaluar, janë publikuar shumë shkrime dhe opinione rreth apostazisë. Nga gjithë këto shkrime, studime dhe opinione, tre janë rrymat kryesore lidhur me çështjen e apostazisë:
E para, përfaqësohet nga spektri i djathtë islam, i cili buron nga mesi i mendimit selef. Sipas tyre, braktisja e fesë konsiderohet një vlerë negative ne vetvete dhe se dënimi i këtij akti është sanksionuar qartësisht në një paragraf të Kuranit, i cili nuk lë hapësira interpretimi. Që këtu, përfaqësuesit e kësaj rryme, mendojnë, se apostazia është e dënueshme.
E dyta, përfaqësohet nga mendimi krejtësisht i kundërt me mendimin e lartpërmendur dhe përfaqësohet nga një shtresë fakihësh si dr. Ahmed Raisoni dhe një shtresë studiuesish të civilizimit islam si profesor Xhemal Benna. Sipas tyre tekstet kuranore që trajtojnë apostazinë, bëjnë fjalë për një ngjarje historike të caktuar. Jashtë kësaj ngjarjeje, feja ka si bazë lirinë e besimit dhe kjo është bazuar në disa ajete të qarta dhe të prera në Kuranin fisnik.
E treta, përfaqësohet nga spektri i moderuar i të mesmes së artë, spektër të cilit i beson fort doktor Jusuf Kardavi dhe një numër i madh mendimtarësh dhe fakihësh bashkëkohorë. Sipas tyre, apostazia është dy llojesh: Lloji i parë, është kur njeriu braktis një fe me bindje, i sigurt dhe i qetë në vendimin që ka marrë. Sipas tyre, diçka e tillë është e lejuar sipas vetë teksteve të Kuranit dhe pa më të voglin dyshim. Sakaq, lloji i dytë është braktisja e fesë, e shoqëruar me shantazhe ndaj shoqërisë myslimane dhe akte të dhunshme, gjë e cila meriton të penalizohet.
Përfaqësuesit e rrymës dhe spektrit të tretë kanë mendime të ndryshme, lidhur me llojin e dënimit të personit, që e shoqëron braktisjen e fesë me akte të dhunshme dhe cënon rendin publik të një shoqërie islame. Disa mendojnë, se një person i tillë dënohet me vdekje (kisas), disa të tjerë mendojnë se dënohet si formë ndëshkimi për aktin e tij.
Për shkak të zhvillimeve të fundit në botën islame dhe në atë arabe në veçanti, janë krijuar hapësira për më shumë kontribut të disa qarqeve kulturore të anashkaluara më parë, për të dhënë mendimin e tyre, siç është orientimi selef dhe përfaqësuesit e të majtës. Për këtë, e pamë të nevojshme hedhjen për diskutim të kësaj teme me një ndjeshmëri tepër të madhe.
Dënimi i apostazisë përballë ndalimit të detyrimit në Kuran
Dr. Ahmed Raisoni
Feja dhe imponimi në optikën islame janë dy të kundërta, të cilat kurrë nuk mund të bashkohen. Nëse kemi imponim, automatikisht bie prezenca dhe efekti i fesë. Kjo ndodh, pasi imponimi nuk prodhon fe por hipokrizi, mashtrim dhe gënjeshtra, cilësi këto të dënuara nga sheriati dhe me pasoja të rënda në këtë botë dhe në tjetrën. Ashtu siç nuk lind besim dhe fe nga imponimi, ashtu nuk lind as mosbesim dhe apostazi. Kështu, dikujt që i imponohet mosbesimi, nuk është jobesimtar dhe dikush që detyrohet të bëjë apostazi, realisht nuk ka bërë. Njëkohësisht, atij që i imponohet besimi, nuk është besimtar dhe atij që i imponohet islami, nuk është mysliman. Një njeri nuk mund të jetë mysliman, vetëm atëherë kur e bën këtë me zgjedhje të lirë dhe bindje të plotë. Kjo shprehet mjaft bukur në një hadith profetik, që thotë: ”Jam i kënaqur me Allahun si Zotin tim, me Islamin fenë time dhe me Muhamedin profetin tim”.
Nëse imponimi është i pavlefshëm në marrëdhëniet dhe marrëveshjet e përditshme, detyrimet dhe të drejtat, sipas të cilit nuk ka vlerë martesa, as shit-blerja etj… ai humbet çdo vlerë në çështje të tilla si: feja, besimi apo islami.
A është shfuqizuar ajeti, që e dënon imponimin?
Një ndër pasazhet që disa interpretues të Kuranit mendojnë se është shfuqizuar, është dhe ky: ”S’ka detyrim në fe…” (Bekare, 256)
Kjo ndodh, edhe pse ky ajet sanksionon një parim të përgjithshëm dhe realitet të qartë, se feja nuk mund të imponohet me dhunë dhe detyrim. Feja është besim dhe bindje, që formohet në mendjen dhe arsyen e njeriut, me zemër të hapur dhe duke respektuar praktikisht dhe me vullnet të lirë ritualet fetare. Sakaq, imponimi dhe detyrimi bien ndesh me sa cekëm më lart. Prandaj, “s’ka detyrim në fe” është një çështje e prerë, e përgjithshme dhe e plotësuar tashmë, ajo është e vlefshme që ditët e para kur është shpallur, gjer në ditën e fundit të jetës mbi tokë. Ajo përfshin politeistët dhe ithtarët e Librit, burrat dhe gratë, para se të konvertohen në myslimanë dhe pasi të jenë konvertuar. Feja nuk mund të imponohet me dhunë dhe detyrim dhe nuk mund të mbahet dikush me detyrim në një fe. Nëse imponimi dhe detyrimi do të shiheshin si efikas për t`i kthyer njerëzit në besimtarë, do të ishte sanksionuar nga vetë Zoti i lartësuar. Vetëm Ai e ka në dorë t`u imponohet njerëzve, vetëm Ai mund ta bëjë një jobesimtar besimtar, një politeist ta bëjë monoteist, një ithtar Libri ta bëjë mysliman etj… Megjithatë, Zoti i lartësuar e ka refuzuar diçka të tillë edhe për veten. Zoti thotë në Kuran: ”Sikur të donte Zoti yt, do të besonin të gjithë ata që gjenden në tokë. Vallë, ti do t’i detyrosh njerëzit të bëhen besimtarë?!” (Junus, 99)
“Thuaju: “Allahu ka argumentin më bindës dhe po të donte Ai, të gjithëve do t’ju përudhte në rrugë të drejtë!” (En’am, 149)
“Sikur të donte Allahu, ata nuk do të ishin idhujtarë. Ne nuk të kemi bërë ty rojtar të tyre e as që je përgjegjës për ta”. (En’am, 107)
Është urtësia e Zotit, që feja të mos imponohet me zor, edhe kur rrethanat e lejojnë dhe e lehtësojnë diçka të tillë, sepse një përhapje e tillë e fesë vetëm prodhon më shumë mashtrim, gënjeshtra, hipokrizi dhe urrejtje për islamin dhe ndjekësit e tij.
Nëse ajeti “S’ka detyrim në fe” nuk është shfuqizuar, atëherë themi se ai nuk ka të bëjë vetëm me një rrethanë të caktuar. Ajeti i lartpërmendur ka ardhur në formë të përgjithshme dhe mund të specifikohet vetëm me një tekst tjetër ekuivalent. Dijetari i shquar Tahir ibnu Ashur thotë: ”Forma e përdorur, e cila hedh poshtë detyrimin në fe, tregon përgjithësimin e rastit. Ai është një ajet i qartë, i cili hedh poshtë çdo formë detyrimi të fesë…”
Nëse vërtetohet, se pasazhi i mësipërm nuk është i shfuqizuar, se është i përgjithshëm dhe jo i specifikuar, se është i qartë dhe i kuptueshëm, atëherë le të merremi me disa problematika, paqartësi dhe kundërshti, që kanë të bëjnë me temën që po diskutojmë, ku më të rëndësishmet janë dy:
E para, ajo që ceket në disa pasazhe dhe tekste të Kuranit dhe traditës profetike, të cilat kanë të bëjnë me luftën kundër politeistëve, derisa të pranojnë islamin. Sipas këtyre teksteve, kjo kategori njerëzish të përfaqësuar nga arabët idhujtarë të asaj kohe, duheshin detyruar të konvertoheshin në myslimanë.
E dyta, dënimi i apostazisë, i cili të detyron të qëndrosh në Islam, duke dalë jashtë kontekstit të ajetit, që e ndalon detyrimin në fe.
Apostazia dhe kushtet e dënimit
Unë nuk dua të flas për të parën, pasi bëhet fjalë për raste të veçanta. Kurse lidhur me të dytën, dënimin e apostazisë, besoj se do të ishte e dobishme dhe e domosdoshme, t’ju kujtojmë disa parime metodologjike, të cilat vlejnë për rastin në fjalë dhe raste të ngjashme:
- Është sanksionuar prej kohësh, se parimet e përgjithshme nuk shfuqizohen.
- Parimet e përgjithshme që ceken në formë të prerë, konsiderohen si pjesë më e rëndësishme e Kuranit (Ummul Kitab) dhe kupola e sheriatit, pasi në bazë të tyre gjykohen dhe vlerësohen të tjerat.
- Imam Shatibiu thotë, se rregullat dhe parimet e përgjithshme nuk mund të interpretohen, pasi janë statike dhe të qarta. Interpretimi ndodh vetëm në çështjet dytësore. Parimet e përgjithshme (usul) përfshijnë çështje, që kanë të bëjnë me kredon (akiden), fikhun apo çdo gjë tjetër, që ka të bëjë me parimet e përgjithshme të sheriatit. Nga sa cekëm, imam Shatibiu ka nxjerrë një rregull metodologjik sipas të cilit: ”Nëse aprovohet një parim i përgjithshëm ose absolut, ai nuk mund të ndikohet dhe të cënohet nga çështje dhe rrethana të shkëputura”. Kjo është kështu, sepse ky parim i përgjithshëm mbështetet mbi fakte dhe argumente të prera dhe të pakontestueshme. Sakaq, çështjet e pjesshme që bien ndesh me të, kanë hapësira interpretimi të konsiderueshme”.
Këtë çështje, ai e shtjellon me një shembull dhe rast konkret të marrë nga Kurani, ku një nga profetët e Zotit, hazreti Musai (a.s), vret një kopt. Sipas imam Shatibiut, pagabueshmëria e profetëve është një çështje e sanksionuar dhe e miratuar nga kredoja (akide) islame, e mbështetur nga një numër i konsiderueshëm tekstesh të prera dhe pa hapësira dyshimi dhe interpretimi. Nëse e pranojmë këtë rregull dhe parim, mund të arrijmë në konkluzionin, se akti i Musait (a.s), nuk bie ndesh me pagabueshmërinë e profetëve.
Është e pamundur, që ky akt të merret si gjynah. Atëherë, nuk mbetet gjë tjetër, veçse të themi se nuk është gjynah, por mund të interpretohet në atë formë që t`i shkojë për shtat familjes së profetëve të Zotit dhe pa u larguar nga kuptimi tekstual i ajeteve.
Ne e dimë se parimi “S’ka dhunë në fe” është një parim i prerë dhe i pakontestueshëm. Vetë përvoja e detyrimit dhe imponimit të fesë, ka treguar, se diçka e tillë nuk sjell asnjë dobi, sakaq shkakton dëme dhe pasoja të rënda.
Nëse e kuptojmë siç duhet këtë, e kemi më të lehtë pastaj që t`i trajtojmë dhe kuptojmë qartë ngjarjet dhe ndodhitë e ndryshme, sipas të cilave një person, që bën apostazi në Islam duhet të ekzekutohet, po qe se nuk pendohet dhe t`i kthehet Islamit rishtazi. Prandaj, mendimi se ndëshkimi i apostazisë të pa shoqëruar me asgjë tjetër, është dënimi me vdekje, bie ndesh me parimin “S’ka dhunë në fe” dhe për këtë ai refuzohet. Sakaq, argumentet dhe ndodhitë, që mbështesin dënimin me vrasje për personin që bën apostazi, mund të kuptohen nën hijen pikave të mëposhtme:
a) Kanë të bëjnë me ndëshkimin si formë kufizimi dhe minimizimi të fenomenit, i cili merr në konsideratë pështjellimet dhe rreziqet, të cilat kishin të bëjnë me lëvizjen apostazike në strukturën e njomë të shtetit islam. Aq më tepër që sipas Kuranit dhe rrjedhës së ngjarjeve të atyre ditëve, kuptojmë se shumë raste të konvertimit në Islam dhe më pas kthimit sërish në fenë e parë, ishin pjesë të komploteve për të shkaktuar destabilitet dhe pasiguri.
b) Ose lidhen me akte dhe vepra kriminale, që shoqërojnë apostazinë, si në rastin kur personi bashkohet me kampin armik, ose bën vepra penale. Është pikërisht kjo, ajo që sinjalizohet nga hadithi i transmetuar nga imam Muslimi, ku Profeti (a.s) thotë: ”Nuk lejohet derdhja e gjakut të një myslimani, që dëshmon se nuk ka zot tjetër përveç Allahut dhe se Muhamedi është i dërguari i Tij, veçse në tre raste: ”Kur ka vrarë dikë, në rast shkelje të kurorës martesore dhe ai që braktis fenë e tij dhe ndahet nga xhemati”.
Shohim që hadithi nuk është mjaftuar me braktisjen e fesë, që është apostazia, por ka shtuar dhe një kriter tjetër, pra ndarjen përfundimtare nga xhemati islam. Kjo nënkupton, se ai i është bashkangjitur palëve armiqësore, ka dalë kundër myslimanëve me armë, gjë e cila ceket në transmetime të tjera. Ajo është një shtesë, e cila nuk mund të bëhet, nëse nuk do të ishte e dobishme dhe nuk do të shkaktonte ndryshim të qëndrimit dhe penalitetit.
Të ndahesh nga xhemati islam, asokohe ishte rebelimi dhe lufta kundër tyre, si dhe radhitja në rreshtat e armikut, gjë e cila përmendet më qartë në disa transmetime të tjera të hadithit.
Transmeton Ebu Daudi nga Aisheja, Zoti qoftë i kënaqur me të, se i dërguari i Allahut ka thënë: ”Nuk lejohet derdhja e gjakut të një myslimani, që dëshmon se nuk ka zot tjetër përveç Allahut dhe se Muhamedi është i dërguari i Tij, veçse në tre raste: ”Kur shkel kurorën martesore dhe në këtë rast gurëzohet. Kur i shpall luftë Zotit dhe të dërguarit të Tij dhe në këtë rast ai vritet, kryqëzohet ose syrgjynoset. Kur vret dikë dhe në këtë rast ai ekzekutohet”. Kurse në transmetimin e Nisaij dhe Tahavij:”… dhe një burrë, i cili braktis islamin dhe i shpall luftë Zotit dhe të dërguarit të Tij. Ai vritet, kryqëzohet ose syrgjynoset”.
Bazuar në sa thamë më lart, duket qartë se faktorët që çojnë në dënimin me vdekje të një personi, që ka bërë apostazi, janë ato që shoqërojnë apostazinë, si në rastin kur ai shkakton trazira dhe krime. Megjithatë, sipas hadithit duket që dënimi me vdekje nuk është dënimi i vetëm për raste të tilla. Sido që të jetë, parimi “S’ka detyrim në fe” mbetet i pacënuar dhe nuk shfuqizohet. Ai nuk pranon të shfuqizohet as tërësisht dhe as pjesërisht.
