Intissar Kherigi është aktiviste e të drejtave të njeriut. Me prejardhje është tuniziane. Jeton në Angli që nga mosha 8-vjeçare. Ajo shpërngulet atje në fund të viteve 80-ta së bashku me familjen e saj, shkaku i represionit të ushtruar nga diktatori Ben Ali ndaj babait të saj Rashid el-Ganushi. Punon dhe vepron në Londër, ndërsa kohëve të fundit edhe në Paris. Parapëlqen të identifikohet si “apolitike”, edhe pse jeta e familjes së saj është e përndjekur nga fati politik. Ajo është aktive në mbrojtjen e qytetarëve evropianë, të cilët janë pre e islamofobisë dhe udhëheq organizatën e studentëve myslimanë FEMYSO. Ka studiuar drejtësinë “King College”, “Cambridge” dhe pastaj ka specializuar në të drejtat e njeriut në universitetin “London School of Economics”. Kherigi ka punuar në Parlamentin Britanik, në Kombet e Bashkuara në Nju-Jork dhe Parlamentin Evropian në Bruksel. Po ashtu është aktive edhe në botën intelektuale – shpesh shkruan opinione për mediat prestigjioze, si “Guardian”, “Al-Jazeera” dhe të tjera. Me rastin e sulmeve terroriste në Paris, revista SHENJA ofron intervistë ekskluzive me të, përmes së cilës Intissar Kherigi bën deekonstruktimin e sulmit dhe interpretimin nga një këndvështrim tjetër të sulmit përkitazi me interpretimet konvencionale, problemet Perëndim-Islam dhe tendencat për ta futur në rrezik diversitetin në Evropë.
Intervistoi: Latif MUSTAFA
SHENJA: Cili është mendimi juaj mbi sulmin ndaj Charlie Hebdo-së? Ishte një reagim pas provokimit, një akt terrorist, apo pjesë e përplasjes së qytetërimeve?
I. KHERIGI: Sulmi mbi Charlie Hebdo-në ishte tronditës, jonjerëzor dhe i urryer. Ato ishin akte kriminelësh, që nuk përfaqësojnë askënd veç vetes së tyre, me të shkuar të gjatë kriminale, me të kaluar shumë të trazuar, me një histori krimi dhe përjashtimi shoqëror. Vërshimi i emocionit që kemi dëshmuar tregon aftësinë e bashkësisë botërore për t’u bashkuar kur ka vullnet, për të treguar dhembshuri dhe empati për njëri-tjetrin përtej kufijve kombëtarë, kulturorë e fetarë. Qytetarët myslimanë, ashtu si të tjerët, dolën gjithashtu për të shprehur simpatinë dhe ngushëllimet për këto sulme të tmerrshme mbi individë të pafajshëm. Shqetësuese është se empatia po merr tatëpjetën dhe sulmet mbi Charlie Hebdo-në po shfrytëzohen nga partitë e ekstremit të djathtë dhe nga zërat e tjerë ekstremistë për të përforcuar ligjërimin “ne dhe ata”, i cili përpiqet ta ndajë botën në blloqe ose “qytetërime” të shkëputura, kundërvënëse. Kjo është thjesht, faktikisht, jokorrekte: myslimanët po ashtu ishin viktima të sulmuesve, si polici Ahmed, i cili po ruante zyrat e Charlie Hebdo-së. Nga pikëpamja historike, është e pamundur ta ndash botën në “Lindje” dhe “Perëndim” – ka pasur vazhdimisht shpërngulje dhe shkëmbim ekonomik e intelektual midis Europës dhe botës myslimane dhe bota sot është produkt i këtyre proceseve të shkëmbimit të pandërprerë. Myslimanët e brezit të tretë dhe të katërt të ditëve të sotme, me të kaluar emigrante në Europë, janë po aq pjesë e saj sa qytetarët e tjerë; Europa është shtëpi dhe nuk mund të imagjinohet të jetuarit gjetiu. Kjo përpjekje primitive për ta ndarë botën në të kundërta është në fakt përmbushje e objektivave të sulmeve terroriste, për ta polarizuar botën dhe për ta ndarë më dysh. Realiteti është se pjesa më e madhe e të rinjve myslimanë europianë nuk janë shumë të interesuar për mesazhet ekstremiste; pavarësisht numrave të raportuar gjerësisht të atyre që shkojnë për të luftuar në Siri, shifrat mbeten një pjesë shumë e vogël e popullsisë myslimane europiane. El-Kaeda dhe grupet ekstremiste kërkojnë ta provokojnë shoqërinë europiane përmes akteve të tilla të dhunës, për ta kthyer kundër popullsisë së saj myslimane dhe për ta përjashtuar atë, duke siguruar kështu terrenin pjellor të zemëratave dhe përjashtimit, ku ato mund të gjuajnë për të tërhequr rekrutë për kauzën e tyre. Krijimi i një ligjërimi “ne” dhe “ata” shërben për të bërë saktësisht atë që duan ekstremistët në të dy krahët, qoftë fetarë ose të së djathtës ekstreme: të nxisin konfrontim dhe konflikt shoqëror përmes krijimit të një identiteti të përgjithshëm politik të bazuar në mospranimin e tjetrit. Ekstremizmi ushqen ekstremizmin dhe zgjidhja e vetme për këtë problem është të përpiqesh për ta ndalur këtë cikël duke kuptuar shkaqet e këtyre fenomeneve dhe duke i trajtuar ato, jo përmes reagimeve instinktive, që shërbejnë vetëm për t’i përkeqësuar simptomat.
SHENJA: Pas kësaj ngjarjeje tragjike ka një rritje të dukshme të islamofobisë në Europë. A është në rrezik diversiteti i Europës apo kjo është një krizë e përkohshme e shkaktuar nga kontrolli i lehtë i masave prej agjentëve të ndryshëm, siç janë mediat?
I. KHERIGI: Unë besoj se situata e pakicave etnike, raciale dhe fetare në Europë ka ca vite që po keqësohet. Nuk ka dyshim se po rritet numri i kërcënimeve dhe sulmeve fizike e verbale ndaj myslimanëve, mbështetur në të dhëna të disponueshme (shih raportet nga Agjencia Europiane e të Drejtave Themelore, Rrjeti Europian Kundër Racizmit e nga institucione të tjera). Femrat me hixhab priren të jenë objektivi numër një, me mbi 70% të sulmeve islamofobike në Francë që i shënjestrojnë ato (shih raportet nga Collectif Contre l’Islamophobie en France).
Ligjërimi mbi sigurinë, i zhvilluar rreth myslimanëve në Europë, është rënduar nga ligjërimi kundër të huajve, i nxitur e i çuar përpara nga grupet neonaziste dhe raciste të ekstremit të djathtë, që gjithnjë e më shumë e kanë drejtuar narrativën e tyre kundër myslimanëve në veçanti, ngaqë e dinë se janë një objektiv i lehtë. Komentet antimyslimane e kanë “kaluar provimin e tavolinës së ngrënies”, siç u shpreh baronesha Sejide Varsi (Sayeeda Warsi) e Mbretërisë së Bashkuar dhe janë bërë shoqërisht të pranueshme. Studimet njëri pas tjetrit, nga Pew, Gallup, Bertlesmann, etj., tregojnë se më shumë se gjysma e gjermanëve, spanjollëve dhe francezëve nuk i duan myslimanët ose i shohin si kërcënim. Ka pasur një zhvendosje nga një përqendrim te raca për te feja dhe një përzierje së bashku të çështjeve komplekse të racës, klasës, emigracionit, sigurisë, “përkatësisë” dhe “besnikërisë”, çka Tarik Modudi (Tariq Modood), sociologu britanik, e quan “racializim i myslimanëve”. Islamofobia, që ne po shohim, nuk është thjesht mospëlqim i Islamit a kundërvënie ndaj tij, si një besim ose fe. Është një prirje që i vë në shenjë myslimanët si individë, grupe dhe bashkësi në bazë të përkatësisë së tyre, të perceptuar në një kolektiv të veçantë etno-fetar. Ajo i veçon myslimanët për pamjen e tyre të jashtme, veshjen, prejardhjen dhe “tjetërinë”. Ne po lëvizim nga “racizmi biologjik” tradicional, ku një grup njerëzish janë diskriminuar për shkak të pamjes fizike ose ndryshimit biologjik, te një “racizëm kulturor” i ri, i mbështetur në një ligjërim mbi “dallimin kulturor”, mbi epërsinë e “normave të qytetëruara” ndaj kulturave inferiore. Ky racizëm i ri është edhe më tinëzar, ngase, larg provokimit të një klithme nga liberalët që besojnë në barazi, ai është përqafuar dhe përkrahur nga liberalët vetëpërgëzues të cilët e përligjin denigrimin e një nënkategorie të tërë të shoqërisë mbështetur në “civilizimin”. Një shembull i përsosur është artikulli nga romancieri i famshëm britanik Martin Amis, në të cilin ai deklaronte se myslimanët “po e mbyllin në një përqindje të madhe hendekun me ne nga pikëpamja demografike” dhe bënte thirrje për ndëshkime masive të myslimanëve: “Bashkësia myslimane duhet të vuajë derisa t’i zgjidhë problemet e veta. Ç’lloj vuajtjesh? Duke mos i lënë të udhëtojnë. Dëbim… Kufizim të lirive. Zhveshje për kontroll të njerëzve që duken sikur janë nga Lindja e Mesme ose Pakistani. Gjëra diskriminuese, gjersa të lëndohet e tërë bashkësia, e ata të fillojnë t’u mbledhin rripat fëmijëve të tyre”. Kjo nuk tingëllon si një kritikë parimore e Islamit, por ngjan si persekutim dhe racizëm i hapur, i dalë mode, i një grupi të tërë shoqëror.
SHENJA: Si mund të luftohet islamofobia në Europë? Cili mund të jetë roli i shoqërisë civile dhe si mund të jetë i efektshëm? Cili mund të jetë roli i myslimanëve në këtë proces?
I. KHERIGI: Historitë mediatike mbi myslimanët janë shpesh një katranosje çështjesh kulturore, etnike, racore dhe fetare të përziera në një, si raportimet për myslimanët që kryejnë “vrasje nderi” edhe kur individët në fjalë nuk janë shumë fetarë, edhe kur veprojnë nga bindja fetare. Dhe, fatkeqësisht, ky është një debat që shumicën e kohës nuk përpiqet madje t’i përfshijë zërat e atyre që po analizon.
Ka një nevojë të qartë për t’i trajtuar këto portretizime mediatike të myslimanëve. Unë nuk besoj se mënyra më e mirë për ta bërë këtë është nëpërmjet kufizimit të medias; përgjigjja ndaj mbulimit shpërudhës mediatik është ndreqja e atij mbulimi, përmes portretizimit të një pluralizmi më të madh pikëpamjesh. Kjo është kritike për myslimanët dhe, në fakt, për të gjitha pakicat e tjera në Europë, për të qenë të përfaqësuar njëlloj brenda medias. Sot myslimanët vazhdojnë t’i përqendrojnë zgjedhjet e tyre akademike dhe profesionale në shkenca dhe në inxhinieri, duke i lënë pas dore përgjithësisht shkencat humane dhe artet, që janë qendrore për trajtësimin e sjelljeve shoqërore. Lëvizja antiraciste bëri hapa të mëdhenj përpara me anë të produksioneve kulturore dhe pranisë së figurave zezake në mjetet e informimit dhe në arte. Në mënyrë të ngjashme, lufta kundër islamofobisë nuk duhet ta shpërfillë aspektin kulturor. Ekziston një nevojë e njëmendtë për të luftuar kundër ligjërimit “tjetërues” të grupeve të ekstremit të djathtë me “normalizimin” e myslimanëve në shoqërinë europiane.
Shoqëria civile duhet të lëvizë për të luajtur një rol më aktiv në luftën kundër islamofobisë. Është nevojë e ngutshme që OJQ-të t’i mbikëqyrin, t’i regjistrojnë dhe t’i raportojnë aktet islamofobike. Aktualisht ka shumë pak organizata që mund t’i gjenden pranë një viktime të islamofobisë për ndihmë ligjore dhe psikologjike. Studimet tregojnë se mbi 80% e viktimave të një akti islamofobik thjesht nuk e raportojnë atë në polici. Kjo zbulon një problem real në lidhje me dobësitë e sistemit ligjor dhe seriozitetin me të cilin po merren aktet diskriminuese nga autoritetet zyrtare. Shoqëria civile mund të luajë një rol të rëndësishëm në këtë fushë, duke i përgatitur punonjësit e policisë dhe zyrtarët mbi mënyrën se si ta identifikojnë dhe ta trajtojnë islamofobinë, duke i mësuar qytetarët myslimanë mbi mekanizmat ligjore të hapura për ta në rastin e një shkeljeje të të drejtave të tyre, duke organizuar aktivitete bashkëbisedimi që krijojnë mirëbesim midis qytetarëve myslimanë dhe autoriteteve zyrtare dhe duke marrë iniciativa të tjera të ngjashme. Kjo është tepër e rëndësishme për t’i garantuar qytetarët se mund të kenë besim të plotë te sistemi i tyre ligjor dhe te zyrtarët e tyre publikë se do t’i trajtojnë njëlloj, asgjë më shumë, asgjë më pak. Në fakt, FEMYSO (Forumi i Organizatave Rinore dhe Studentore Myslimane Europiane) është duke punuar për një rrjet paneuropian organizatash për të bërë saktësisht këtë punë, të quajtur Rrjeti i Veprimit dhe Monitorimit të Islamofobisë (IMAN).
SHENJA: Pse Perëndimi e ka kuptuar aq mirë “antisemitizmin”, ndërsa ngjan të ketë një problem me perceptimin e kulturës islame? A është përgjegjës për këtë Perëndimi i ngurtë apo janë përgjegjës myslimanët ekstremistë?
I. KHERIGI: Antisemitizmi ka një histori të gjatë dhe të ngatërruar në Europë. Hebrenjtë po ashtu kaluan një proces “racializimi” si grup, ku u portretizuan si “tjetri”, pavarësisht prejardhjes dhe pamjes fizike dhe atyre iu atribuan karakteristika të përbashkëta negative në bazë të përkatësisë në një grup të veçantë etno-kulturor. Ky proces u zhvillua në shekuj, por u përshpejtua në fundin e shekullit të nëntëmbëdhjetë dhe gjeti gjithnjë e më tepër shprehje të zëshme nëpërmjet lëvizjeve të organizuara politike në fillimin e shekullit të njëzetë. Europa nuk i hapi sytë përpara këtij realiteti përpara se të qe shumë vonë, me pasojat tragjike që pati kjo, siç të tërë e dimë. Kështu, mungesa e tanishme e njohjes së islamofobisë nuk është asgjë e re, por shpresoj se Europa ka për t’u zgjuar shpejt përpara kësaj forme të re tinëzare urrejtjeje dhe se ajo nuk ka për të bërë fare pak për t’u marrë me islamofobinë apo që ta bëjë këtë shumë vonë, siç e kemi parë më herët me antisemitizmin.
Interesante dhe thellësisht shqetësuese është mënyra se si lëvizjet e së djathtës ekstreme po i shfrytëzojnë strategjikisht disa lexime shumë përzgjedhëse të historisë në përpjekje për ta bashkangjitur valën aktuale të islamofobisë në një histori të krijuar armiqësie midis Lindjes dhe Perëndimit. Në të vërtetë, Europa dhe bota myslimane kanë pasur prej shumë kohësh lidhje të thella kulturore, ekonomike dhe diplomatike. Venediku priti që, nga shekulli i katërmbëdhjetë, përfaqësues të përhershëm diplomatikë nga bota myslimane dhe dogjeu sundues më jetëgjatë i Venedikut, Françesko Foskari (1423-1457) pati lindur madje në Egjipt. Me gjithë rivalitetin ekonomik, sundimi ishte përgjithësisht shkëmbim dhe bashkekzistencë paqësore, që në çdo kulturë la shenjën e kulturës tjetër; fjalë për fjalë, në rastin e arteve, me poçerinë, orenditë, libërlidhjen, tekstilet dhe punimin me metal venedikas tek kishin pjesë të tyre motive dhe teknika qartas otomane. Këto janë vetëm pak prej shembujve të panumërt të ndërthurjes së ndërlikuar të kulturave dhe jo versioni bardh e zi i historisë që lëvizjet ekstremiste do të donin që ne ta kishim besuar. Besoj se duhet bërë më shumë punë për ta vënë në pah këtë trashëgimi të gjatë shkëmbimi midis brigjeve veriore dhe jugore të Mesdheut në të gjitha fushat e përpjekjes njerëzore.
SHENJA: Nëse konstatojmë se Perëndimi nuk e percepton saktë kulturën islame, a mund të thuhet se edhe myslimanët kanë një problem me perceptimin saktë të vlerave perëndimore? Në këtë kontekst, cila duhet të jetë qasja e myslimanëve në Perëndim, ta islamizojnë Perëndimin apo të integrohen me vlerat perëndimore dhe në përputhje me to ta përmbushin vetveten?
I. KHERIGI: Unë nuk besoj se ka një kulturë islame të vetme, të veçantë. Islami ka frymëzuar, përtërirë dhe pasuruar kultura të ndryshme kudo ku ka qenë. Ai është ndërthurur me kulturat lokale, për të prodhuar diçka të re dhe unike në çdo vend. Për shembull, unë vizitova këtë verë Malajzinë, ku Islami është i dukshëm dhe i pranishëm në tërë shoqërinë, në arkitekturë, në veshje, në gjuhë, në zakone, në marrëdhëniet shoqërore; por është një formë unike e kulturës malajziane të mbushur me parime e praktika islame. Kësisoj, kultura islame nuk është monolite, por një mozaik kulturash të ndryshme, çdonjëra duke e brendatrupëzuar në mënyrë unike Islamin në strukturën e saj lokale dhe kombëtare.
Në mënyrë të ngjashme, vlerat perëndimore nuk janë monolite. Ato kanë ndryshuar goxha përgjatë kohës. Vetëm dyzet vite më parë, për shembull, universiteti që unë ndoqa, Universiteti i Kembrixhit, nuk i lejonte femrat në pjesën më të madhe të fakulteteve. Kjo është krejtësisht e papranueshme sot për shumicën e studentëve atje. Vlerat ndryshojnë me kohën. Për më tepër, në epokën e globalizimit, vlerat shfaqen në një vend dhe janë përvetësuar e transformuar në anën tjetër të botës. Në ditët e sotme, demokracia, e cila u pa si një “vlerë perëndimore” gjatë Luftës së Ftohtë, nuk është më privilegj i një rajoni. Indonezia, vendi më i madh mysliman, është demokracia e tretë më e madhe e botës.
Pajtueshmëria e të qenit një Europë myslimane nuk është një debat teorik, është një realitet. Në Mbretërinë e Bashkuar, ku unë u rrita, jetojnë dhe punojnë miliona myslimanë britanikë, kryejnë adhurimin në mbi 1000 xhami, drejtojnë shkollat e qendrat e tyre dhe marrin pjesë në të gjitha fushat e jetës publike britanike. Islami është pjesë e jetës britanike. Ashtu siç ka qenë pjesë e kulturave të panumërta anembanë botës, Islami ka qenë gjithmonë i ndryshëm, në një proces ndërveprimi të vazhdueshëm midis tekstit hyjnor dhe kulturave e praktikave në mjedise të ndryshme. Allahu i thotë Profetit në Kur’an: “Dhe Ne nuk të kemi dërguar ty, veçse si mëshirë për botët” (Surja el-Enbija, ajeti 107). Nëse Allahu e dërgon Profetin me një mesazh hyjnor për të gjitha botët, ngjan e natyrshme që ndjekësit e atij mesazhi të përhapen në mbarë botën, duke e jetuar atë mesazh në jetën e tyre të përditshme.
Ka shumë vlera islame që kanë zënë vend në shoqërinë europiane, nganjëherë më tepër se në vendet myslimane, si bamirësia, liria e fesë, shqetësimi për drejtësi shoqërore, institucionet politike pluraliste, një sistem përgjegjësie për zyrtarët publikë. Ndonëse sferat e pluralizmit dhe lirisë fetare janë gërryer në mënyrë domethënëse në dekadën e fundit. Kjo e ka bërë shumë më të vështirë të jesh një mysliman europian me të drejta të barabarta dhe pjesëmarrje të njëjtë.
SHENJA: Ju keni qenë aktive për një kohë të gjatë me shoqërinë civile, dhe jeni angazhuar përgjithësisht me çështjet e të drejtave të njeriut, e po ashtu keni punuar në Parlamentin Europian e në Kombet e Bashkuara. Si e shihni ju Europën e sotme? A është Europa përkrahëse e nxitëse e të drejtave të njeriut, apo ka një shpërputhje midis promovimit retorik dhe zbatimit të vërtetë të këtyre vlerave?
I. KHERIGI: Europa është pioniere për sa ka të bëjë me të drejtat e njeriut, përmes Konventës Europiane të të Drejtave të Njeriut dhe Gjykatës Europiane të të Drejtave të Njeriut. Por, këto të drejta janë të cenueshme. Ato mund të nëpërkëmben nga qeveritë që ndërmarrin veprime populiste dhe janë të hapura ndaj presioneve politike. Unë jam e zhgënjyer nga dështimi i përsëritur i Gjykatës Europiane të të Drejtave të Njeriut për t’u shprehur në krah të së drejtës së lirisë së besimit dhe fesë gjatë përballjes me legjislacione kombëtare që qartësisht i vënë në shenjë femrat myslimanë, të cilat mbajnë shaminë e kokës. Vendime të tilla minojnë thellë besimin në sistemin ligjor. Në anën tjetër, gjyqësori britanik është shfaqur si mbrojtës i të drejtave të njeriut përballë ligjeve me shtrirje të gjerë të qeverisë kundër terrorizmit.
Ka shumë në Europë që besojnë në të drejtat e njeriut dhe që janë thellësisht të shqetësuar nga shtimi i shkeljes së të drejtave në emër të sigurisë kombëtare. Por, duket se ne jemi ende të mbërthyer në një qark në të cilin çdo qeveri propozon legjislacion të ri kundër terrorizmit për hir të dukjes së ndërmarrjes së veprimeve dhe të drejtat vazhdojnë të zhduken dalëngadalë. Çdo ligj i ri që i jep më shumë fuqi shtetit për të mbikëqyrur çdo veprim tonin, mbajtja në burg e njerëzve për një kohë të gjatë pa gjyq, heqja e kombësisë së një qytetari – të tëra këto po e bëjnë qytetarin më të pambrojtur, më të cenueshëm dhe shtetin gjithmonë e më pak të përgjegjshëm. Po ashtu ka një papajtueshmëri të qartë midis vlerave të të drejtave të njeriut të Europës dhe politikës së saj të jashtme dhe kjo papajtueshmëri e minon thellë besueshmërinë e saj si nxitëse e përkrahëse e të drejtave të njeriut, e ka për t’u trajtuar seriozisht.
SHENJA: Si mund të konceptohet në mënyrë harmonike liria e fjalës, e promovuar rëndom si vlerë dhe e drejtë bazë, me besimin dhe vlerat e shenjta? A është e mundur shmangia e një konfrontimi midis këtyre dy “dogmave” të identifikuara me dy qytetërime të ndryshme?
I. KHERIGI: Besoj se liria e fjalës është një vlerë themelore që është e rëndësishme për çdo shoqëri; ajo nuk i përket një qytetërimi ose sistemi vlerash të veçanta. Liria e fjalës ka qenë gjatë historisë islame përbërëse e përhapjes së Islamit. Islami arriti në Azinë Juglindore, përmes tregtisë, nëpërmjet myslimanëve që bënin tregti me këto vende dhe vendoseshin në to, duke praktikuar lirisht fenë e tyre dhe duke i ndarë lirisht me të tjerët vlerat e veta fetare. Prindërit e mi e lanë vendin e origjinës, Tunizinë, dhe erdhën në Europë për arsye të mungesës së lirive, të fjalës, shprehjes, lëvizjes e fesë. Liria e fjalës është diçka që ne duhet ta vlerësojmë thellë, sepse me të mund të shprehim pikëpamjet tona dhe jemi të hapur ndaj ideve të ndryshme që ndihmojnë për ta zhvilluar veten tonë.
Megjithëkëtë, asnjë liri nuk është absolute dhe kjo është njohur në ligj; liritë mund të kufizohen kur ato bien ndesh me liritë ose të drejtat e dikujt tjetër. Nuk ka diçka të tillë si fjalë e lirë e pakufizuar. Ka shembuj të panumërt të kufizimeve të lirisë së fjalës në Europë, ku shoqëria e ka çmuar të dëmshme ose të papërshtatshme që lloje të caktuara fjalësh të jenë të pakufizuara. Në Mbretërinë e Bashkuar është shkelje penale të bësh një deklaratë të karakterizuar nga urrejtja, që kërcënon ose fyen duke vënë në shënjestër një person për shkak të ngjyrës së lëkurës, racës, paaftësisë, kombësisë, origjinës etnike ose nacionale, fesë a orientimit seksual. Ligji është thuajse i njëjti në shumicën e vendeve europiane. Ne gjithashtu kemi shembullin e mohimit të holokaustit. Në Francë, në Gjermani, e në shumë vende të tjera europiane, është krim ta vësh në diskutim ekzistencën e holokaustit. Ka pak shembuj të vijave që shoqëri të ndryshme vendosin të heqin mbi lirinë e fjalës, duke pranuar se lloje të caktuara shprehjesh mund t’i dëmtojnë të tjerët.
Përtej çështjes së kufizimeve ligjore, është problemi i mirësjelljes njerëzore, i autocensurës hera-herës për të shmangur lëndimin e dikujt, për të shmangur mosrespektimin e të tjerëve, etj. Vetëm se unë kam të drejtën për të bërë diçka nuk nënkupton domosdoshmërisht se duhet ta bëj atë. Ka standarde të caktuara të mirësjelljes njerëzore që nuk janë urdhëruar nga ligji, por që janë fundamentale për ruajtjen e një shoqërie të njerëzishme, të integruar mirë, e të përkujdesshme. Filozofi britanik Brian Klug dha një shembull interesant në lidhje me sulmet e fundit në Paris. Ai na kërkon të imagjinojmë se çfarë do të kishte ngjarë nëse një njeri do t’i ishte bashkuar “marshimit të unitetit” në Paris, “duke mbajtur një stemë që thoshte ‘Je suis Chérif’” – emri i njërit prej sulmuesve të Charlie Hebdo-së. Imagjinoni, shton Klug-u, ai të mbante një pllakat me një karikaturë që vinte në lojë gazetarët e vrarë. “Si do të kishte reaguar turma?…A do ta kishin parë këtë individ të vetëm si një hero, në mbrojtje të lirisë dhe lirisë së fjalës? Apo do ta kishin fyer e lënduar?” Është e vështirë të imagjinohet që një sjellje e tillë të mos provokonte një zallahi dhe një dhunë të mundshme.
Ashtu siç vuri në dukje Mehdi Hasan-i në një artikull të shkëlqyer në New Statesman, e drejta për të fyer nuk bëhet një detyrim për të fyer. Unë mendoj se shoqëritë humane e pranojnë se ndërsa kritika e të gjitha llojeve të ideve është jetike dhe pjesë e lirisë së fjalës, vënia e vazhdueshme në shenjë e një pakice të veçantë, të denigruar tanimë nga pikëpamja shoqërore, të privuar ekonomikisht, pjesëtarët dhe vendet e adhurimit të së cilës i janë nënshtruar tashmë sulmit fizik dhe verbal, nuk bën për kohezionin e mirë shoqëror. Fjala ka gjithmonë një kontekst. Konteksti që ne po jetojmë sot në Europë është ai ku myslimanët gjermanë po i shohin mijëra bashkëqytetarë duke marshuar kundër pranisë së tyre në vend. Ushtrimi i tillë i lirisë së fjalës bëhet kanosës në një pikë të caktuar.
Për më tepër, ia vlen të vihet në dukje se ndërkohë që teorikisht çdokush ka liri fjale, mundësia për t’u ngjitur në platformat nga ku mund të flasësh është tejet e pabarabartë. Media mbizotëruese ka pushtet të jashtëzakonshme në trajtësimin e perceptimeve, në përcaktimin se cila fjalë meriton të transmetohet e cila jo. Janë grupet e margjinalizuara, me fuqi të vogël ekonomike dhe politike, liria e fjalës e të cilave ka më pak rëndësi.
SHENJA: Ju keni jetuar për një kohë të gjatë në Britani dhe herë pas here udhëtoni gjithashtu për në Francë. Përgjithësisht mendohet se Britania ofron shpesh një model të mirë të respektimit të të drejtave të njeriut, e veçanërisht të atyre që kanë të bëjnë me pakicat, duke përfshirë myslimanët si një bashkësi fetare. Pse nuk e shohim një model të tillë në Francë? Çfarë e dallon Francën nga Britania në këtë aspekt?
I. KHERIGI: Çdo vend ka trajektoren e tij historike. Unë shoh se shoqëria britanike është një prej më të hapurave mes shoqërive europiane për t’i bërë vend pluralizmit shoqëror dhe diversitetit fetar, kulturor e etnik. Në shkollë na qe mësuar se ky diversitet e pasuron shoqërinë; ne kremtonim Muajin e Historisë së Zezë, Divalin, Hanukahnë, Krishtlindjen, Bajramin. Kjo qasje ishte rezultat i dekadave përpjekje nga lëvizja kundër racizmit në Britani dhe gjithashtu rezultat i një trashëgimie të gjatë të bërjes vend diversitetit kulturor; Britania është një grumbullim popujsh të ndryshëm që u kapën fort pas të drejtave të tyre kulturore dhe gjuhësore dhe këtë e bëjnë ende sot, siç mund ta shohim me debatin e pavarësisë skoceze. Rregullimi institucional midis fesë dhe shtetit është më elastik dhe më adaptues; një shekullarizëm që do të thotë se ka një ndarje midis fesë dhe shtetit, por pa e nëpërkëmbur praktikën fetare. Është e mundur të jesh një oficere policie me hixhab; kjo nuk përbën asnjë problem konceptual në Mbretërinë e Bashkuar. Por, në Francë, për shkak të zhvillimit të ndryshëm historik të marrëdhënies midis kishës dhe shtetit, laicizmi kërkon një ndarje më të ashpër dhe më të ngurtë jo vetëm midis fesë dhe shtetit, por midis fesë dhe jetës publike. Kjo përbën një sfidë serioze për myslimanët, të cilët kërkojnë ta praktikojnë besimin si të tëra grupet e tjera fetare dhe shohin se shprehja e tyre fetare ngjan t’i kryqëzojë të gjitha llojet e vijave dhe të jetë e paadoptueshme brenda rregullimeve institucionale ekzistuese.
SHENJA: Cilat mendoni se do të jenë marrëdhëniet midis Islamit dhe Perëndimit në të ardhmen?
I. KHERIGI: Edhe një herë, është e rëndësishme të vihet në dukje se as Islami e as “Perëndimi” nuk janë monolite. Nuk ka një institucion ose autoritet të vetëm zyrtar që mund të pretendojë të përfaqësojë Islamin dhe hemisfera perëndimore është një grumbullim vendesh me politika të brendshme shumë të ndryshme ndaj qytetarëve të tyre myslimanë e me politika të jashtme të ndryshme ndaj vendeve myslimane. E qartë është se pjesë të mëdha të botës myslimane po kalojnë trazira, të shpërthyera nga një dëshirë e madhe për vetëvendosje, dinjitet, liri dhe drejtësi shoqërore. Ajo çka pamë në rebelimet arabe të vitit 2011, që po vazhdojnë ende, ishte një shfrim i zhgënjimit në dekadat e shtypjes shtetërore, të modelit të mangët të zhvillimit ekonomik dhe të një dështimi nga shtetet për t’i përmbushur aspiratat e qytetarëve të tyre për qeverisje të mirë, përgjegjshmëri, ndershmëri dhe drejtësi.
Marrëdhënia midis shumë pjesëve të botës myslimane dhe Europës e SHBA-ve ka qenë e përqendruar për shumë kohë në vështrimet afatshkurtra të interesave të sigurisë, që kanë favorizuar “qëndrueshmërinë” dhe kanë çuar në mbështetje financiare dhe ushtarake për regjimet shtypëse. Kjo ka krijuar perceptime të gjera të standardeve të dyfishta kur vjen puna te angazhimi i vendeve perëndimore ndaj demokracisë dhe të drejtave të njeriut. Për të ardhur keq, këto përllogaritje gjeostrategjike janë përligjur më pas për publikun duke u mbështetur në një narrativë orientaliste, që kërkon ta reduktojë botën myslimane dhe, në veçanti, Lindjen e Mesme, në një vend kaosi, dhune dhe autoritarizmi. Në këtë mënyrë, në emër të stabilitetit, ne ndihmojmë për të mbajtur regjime autoritare, shtypja, korrupsioni dhe qeverisja e keqe e të cilave shërbejnë vetëm për t’i shtënë zjarr radikalizimit dhe paqëndrueshmërisë në rajon.
Shpresoj se marrëdhënia midis Islamit dhe Perëndimit ka për t’u çliruar një ditë nga këto lidhje klienteliste, të bazuara në përfitime afatshkurtra. Ka një histori të pasur shkëmbimi dhe bashkëpunimi midis Europës në veçanti dhe botës myslimane, e cila shkon përtej tregtisë dhe përfshin filozofinë, letërsinë, arkitekturën dhe artet. Kam shpresën se ne mund ta rizbulojmë këtë trashëgimi dhe të lëvizim matanë perceptimeve monolite dhe esencialiste mbi të dyja palët.
Categories